با انواع مالیات و نحوه ی دسته بندی آنها در ایران آشنا شویم

مالیات مبلغی است که بر اساس قانون و برای تأمین مخارج عمومی به صورت بلاعوض توسط اشخاص حقیقی و حقوقی به دولت پرداخت می‌‌شود. در واقع دولت مالیات را از دارایی و درآمد اشخاص بدون داشتن تعهد نسبت به پرداخت ‌کننده برداشت می ‌‌کند. مالیات یکی از مهم‌ ترین منابع درآمدی دولت ‌ها در سراسر جهان است. انواع مالیات در ایران به دو دسته کلی مالیات های مستقیم و مالیات های غیر مستقیم تقسیم می شوند.

در تعریف این دو دسته از مالیات ‌ها اختلافاتی وجود دارد با این وجود رایج ‌ترین تعریف این است که درصورتی که مؤدی و پرداخت‌ کننده مالیات یک نفر باشند آن مالیات مستقیم محسوب می‌‌شود و در غیر این صورت مالیات غیرمستقیم خواهد بود (به شخصی که مسئول پرداخت مالیات است، مؤدی مالیاتی گفته می‌‌شود). برای درک بهتر بحث، به بررسی هر دسته از این مالیات‌ها و مصادیق آنها می‌‌پردازیم.

انواع مالیات های مستقیم

مالیات‌های مستقیم خود به دو دسته‌ ی مالیات بر دارایی و مالیات بر درآمد تقسیم می‌‌شوند که به شرح زیر هستند:

۱. مالیات بر دارایی

اساس و مبنای مالیات بر دارایی، ثروت مؤدی (مسئول پرداخت مالیات) است. مهم ‌ترین نوع مالیات بر دارایی که حتما شما هم نام آن را شنیده‌اید، مالیات بر ارث است. مالیات بر ارث مالیاتی است که از اموال و دارایی ‌های که پس از فوت شخص باقی می‌‌ماند، دریافت می‌‌شود. درواقع زمانی که اموال شخص متوفی قرار است به وراث او منتقل شود، دولت از دارایی و ثروت درحال انتقال مالیات می‌‌گیرد. میزان مالیات بر ارث مطابق با ماده‌ی ۱۷ قانون مالیات‌ های مستقیم تعیین می‌‌شود، که نسبت به اموال مختلف متفاوت است. به‌ عنوان مثال نرخ مالیات بر ارث برای انواع وسایل نقلیه‌ ی موتوری ۲ درصد از قیمت وسیله‌ ی نقلیه است.

۲. مالیات بر درآمد

در این نوع از مالیات، درآمد افراد و شرکت ‌ها (و نه ثروت آنها) مبنای مالیات است. شاید بتوان گفت که مالیات بر درآمد اشخاص مهم ‌ترین نوع مالیات است. مالیات بر درآمد ممکن است به دو شیوه‌ ی متفاوت اخذ شود. به طور مثال ممکن است که مالیات هر کدام از انواع درآمدها جداگانه دریافت شود (مثلا مالیات بر حقوق و مالیات بر درآمد املاک) یا اینکه مالیات از مجموع درآمدهای شخص دریافت شود. در این صورت منابع درآمد شخص دیگر مهم نیست، بلکه از کل درآمد او به یک شیوه مالیات اخذ می‌‌ شود. در این حالت صرفا درآمد سالانه ی شخص مالیات ‌دهنده (مؤدی) مهم است که از کل مبلغ به نرخ یکسان مالیات دریافت می‌‌شود. اما در روش اول، ممکن است که نرخ مالیات و شرایط مالیاتی متفاوتی بر هر دسته از منابع مالیات فرد حاکم باشد.

در قوانین مالیاتی ایران به‌ نوعی از ترکیب هر دو روش فوق استفاده شده است. با این وجود عمدتا (و برای اشخاصی که یک منبع درآمد دارند) مالیات به ‌شیوه‌ ی نخست اخذ می‌‌شود. به این ترتیب ما هم در اینجا مالیات منابع مختلف درآمد را به‌ طور مختصر بررسی می‌‌کنیم.

مالیات بر درآمد کشاورزی

یکی از انواع مالیات بر درآمد، مالیات بر درآمد کشاورزی است. درحال‌حاضر در کشور ما هرگونه درآمد ناشی از فعالیت‌های کشاورزی اعم از دامپروری، دامداری، پرورش ماهی، پرورش زنبور عسل، صیادی، ماهیگیری و مواردی از این دست، از پرداخت مالیات معاف است.

مالیات بر درآمد حقوق

هر گاه یک شخص حقیقی برای شخص دیگری کار کند (حقیقی یا حقوقی) و درمقابل کاری که انجام می‌‌دهد حقوق و درآمد دریافت کند، مشمول مالیات بر درآمد حقوق می‌‌گردد. این نوع از مالیات در واقع قسمت مهمی از درآمد های دولت را تشکیل می‌‌دهد. پرداخت این نوع از مالیات بر‌عهده‌ ی کارفرمایان و به هزینه‌ ی حقوق ‌بگیران است. در واقع کارفرمایان که میزان حقوق دریافتی کارکنان خود را می‌‌دانند، قبل از اینکه حقوق شخص را پرداخت کنند، مالیات او را کسر کرده و به‌ حساب دولت واریز می ‌‌نمایند.

مطابق قوانین فعلی مالیاتی، هر سال مبلغی در بودجه ‌ی سالانه ‌ی کشور تعیین می‌‌شود که به ازای این مبلغ و کمتر از آن، از پرداخت مالیات معاف هستند. از مازاد بر این مبلغ و تا هفت برابر آن، ده درصد مالیات کسر می ‌‌شود. نسبت به مازاد این مبلغ هم ۲۰ درصد به‌عنوان مالیات به دولت پرداخت می‌‌گردد.

مالیات بر درآمد مشاغل

منظور از درآمد مشاغل، درآمدی است که شخص حقیقی با اشتغال به مشاغل تجاری، خدماتی و پزشکی کسب می‌‌ کند. در اینجا درآمدی که مبنای محاسبات مالیاتی قرار می‌‌گیرد عبارت است از: کل فروش کالا و خدمات پس از کسر هزینه‌ ها. نحوه‌ ی تشخیص این نوع مالیات براساس خوداظهاری و بیان داوطلبانه‌ ی مؤدی است.

در واقع مبنای درآمد این افراد همان اظهارنامه‌ هایی است که باید پر کنند و تا قبل از تیرماه سال بعد به اداره ‌ی امور مالیاتی محل کار خود تسلیم نمایند. اگر با استفاده از اسناد و مدارک روشن شود که شخص میزان درآمد خود را صادقانه اعلام نکرده است، اداره‌ ی امور مالیاتی باید درآمدها و میزان مالیات آنها را مشخص کند. درصورتی که شخص از پر کردن و ارسال اظهارنامه اجتناب کند، سازمان امور مالیاتی خود اقدام به تهیه‌ ی اظهارنامه مالیاتی نموده و با برآورد درآمد شخص، میزان مالیات او را مشخص می‌‌کند. چنین شخصی ممکن است مشمول پرداخت جریمه نیز بشود.

مالیات بر درآمد اتفاقی

منظور از درآمدهای اتفاقی، درآمدهایی مانند جایزه و معاملات بلاعوض (مثل بخشش و هبه ‌ی زمینی به دیگری) است که همان ‌طور که از نام‌ آن پیداست معمولا مستمر و تکرار شونده نیستند و بصورت اتفاقی حاصل می‌‌ شوند. تمام درآمد های حاصله از این راه نیز مشمول مالیات نشده و میزان مالیات و نحوه‌ ی پرداخت آن، بسته به نوع درآمد حاصله، می‌ تواند متفاوت باشد.

مالیات بر درآمد املاک

در اینجا منظور از مالیات بر درآمد املاک، درآمد ناشی از اجاره‌ ی املاک است. مطابق قانون، درآمد املاکی که به اجاره واگذار می‌‌گردند، پس از کسر ۲۵ درصد از مبلغ کل اجاره به‌عنوان هزینه‌ ها و استهلاکات، مشمول پرداخت مالیات خواهند شد. در این مورد باید توجه داشت که اگر شخص حقیقی هیچ گونه درآمدی به ‌جز دریافت اجاره از ملک نداشته باشد، تا میزان مبلغی که دولت در مالیات بر درآمد حقوق، از مالیات معاف می‌‌دارد، در اینجا هم معاف خواهد بود و بقیه درآمد مطابق قانون مشمول مالیات بر درآمد املاک می ‌‌شود. علاوه ‌بر اجاره، نقل ‌و‌انتقال املاک هم مشمول مالیات است.

مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی

مطابق قانون از جمع درآمد شرکت ‌های تجاری مالیات اخذ می‌‌ شود. همچنین درمورد دیگر از اشخاص حقوقی (به جز شرکت‌های تجاری همچون مؤسسات) نیز درخصوص فعالیت‌های سود ده مالیات اخذ می‌‌شود.

انواع مالیات های غیرمستقیم

مهم ترین انواع مالیات های غیرمستقیم که در کشور ما اجرا و اعمال می‌‌شوند، عبارتند از: حقوق و عوارض گمرکی، مالیات بر مصرف و مالیات بر ارزش افزوده.

۱. حقوق و عوارض گمرکی

یکی از انواع مالیات های غیرمستقیم، حقوق و عوارض گمرکی است. حقوق و عوارض گمرکی درواقع مالیات هر کشور بر صادرات و واردات کالاهای مختلف است که با نام «تعرفه‌های گمرکی» نیز شناخته می‌‌شود. این نوع از مالیات ‌ها اصولا تابع سیاست ‌های کلان بازرگانی و شرایط اقتصادی کشورها هستند و به‌ جز اینکه یکی از راه ‌های درآمد زایی دولت ‌ها هستند، معمولا برای حمایت از صنایع داخلی نیز به کار گرفته می‌‌شوند. این دسته از مالیات ها ممکن است براساس قیمت و ارزش کالاها یا براساس ویژگی‌ها و مشخصات آنها (مانند حجم، وزن و …) تعیین و دریافت شوند.

۲. مالیات بر مصرف

مالیات بر مصرف مالیاتی است که مصرف‌ کنندگان کالا های خاص در زمان خرید آن کالا پرداخت می ‌‌کنند. به این ترتیب هر کس که میزان بیشتری از آن کالا مصرف کند، درنهایت مالیات بیشتری نیز پرداخت می‌‌کند. گرچه این نوع مالیات نهایتا به‌ وسیله ‌ی مصرف ‌کننده‌ ی نهایی پرداخت می‌‌شود، اما وظیفه ‌ی قانونی پرداخت آن به دولت به ‌عهده ‌ی تولید کنندگان و فروشندگان است. مالیات بر مصرف، انواع بسیار زیادی دارد که بارزترین نمونه ‌ی آن در ایران، مالیات بر مشروبات غیرالکلی ماشینی و مالیات بر دخانیات است.

۳. مالیات بر ارزش افزوده

منظور از مالیات بر ارزش افزوده، تفاوت بین کالا و خدمات عرضه ‌شده با ارزش کالا و خدمات خریداری‌ شده در دوره‌ ای مشخص است. مالیات بر ارزش افزوده‌، عرضه ‌ی کالاها و خدمات و همچنین صادرات و واردات آنها را شامل می‌‌شود. مالیات بر ارزش افزوده چند مرحله‌ ای است و در مراحل مختلف (تولید، واردات و توزیع) از هر فعال اقتصادی به فعال اقتصادی دیگر انتقال پیدا می‌‌کند، اما درنهایت هزینه ‌ی آن از مصرف ‌کننده ‌ی نهایی دریافت می‌‌شود.