حسابداری بهای تمام شده به فرآیند اندازه گیری، ثبت و گزارشگیری بهای تمام شده محصول اطلاق می شود. در این سیستم داده های بهای تمام شده تجمیع شده، کل بهای تمام شده و سپس بهای تمام شده هر واحد محصول، محاسبه می شود. صحت اطلاعات تولید شده سیستمهای حسابداری بهای تمام شده در رابطه با بهای تمام شده محصول، نقش کلیدی در موفقیت واحدهای تجاری دارد.
از این اطلاعات برای پاسخ به پرسش هایی از این قبیل استفاده خواهد شد: کدام محصول تولید شود؟ چه قیمتی در نظر گرفته شود و چه مقدار تولید شود؟ اطلاعات صحیح بهای تمام شده محصول در ارزیابی عملکرد کارکنان نیز نقشی بسیار مهم خواهد داشت.
سیستم حسابداری بهای تمام شده، حساب های لازم برای انواع بهای تمام شده تولید را در برمی گیرد. این حساب ها کلا از دفاتر کل یک شرکت استخراج می شوند. ویژگی با اهمیت سیستم حسابداری بهای تمام شده، استفاده از سیستم دائمی موجودی کالا است. در چنین سیستمی اطلاعات، مربوط به بهای تمام شده یک محصول به سرعت و با لحاظ کردن آخرین تغییرات در دسترس خواهد بود.
دو نوع اصلی سیستم های حسابداری بهای تمام شده عبارتند از:
- سیستم بهایابی سفارش کار
- سیستم بهایابی مرحله ای
هر چند سیستم حسابداری بهای تمام شده شرکت ها به طور قابل ملاحظه ای متفاوت از یکدیگر می باشند، ولی اغلب آنها از یکی از این دو سیستم مرسوم بهایابی محصول استفاده می کنند.
سیستم بهایابی سفارش کار
در سیستم بهایابی سفارش کار، اقلام بهای تمام شده به هر سفارش و یا هر بسته از محصول اختصاص می یابند. مثالی از یک سفارش را می توان در قالب طراحی و تولید یک سیستم مدار بسته نظارتی توسط شرکت صاایران برای شرکت ایران خودرو و یا تولید یک دستگاه ماشین آتش نشانی توسط شرکت ایران خودرو دیزل برای سازمان آتش نشانی تهران بیان کرد.
هدف اصلی این سیستم، در حقیقت تعیین و محاسبه بهای تمام شده هر سفارش است. در هر نقطه از تولید محصول یا ایجاد خدمت، سفارش و بهای تمام شده مرتبط به آن باید قابل شناسایی باشد. سیستم بهایابی سفارش کار، اقلام بهای تمام شده را برای هر سفارش تکمیل شده اندازه گیری می کند و تاکید اصلی آن بر یک دوره زمانی خاص نیست.
حتما مقاله سه گروه اصلی اقلام بهای تمام شده تولید در حسابداری بهای تمام شده مطالعه کنید.
سیستم بهایابی مرحله ای
سیستم بهایابی مرحله ای زمانی استفاده می شود که یک سری از فرآیندها و دوایر تولیدی مرتبط با یکدیگر، حجم بالایی از محصولات مشابه را تولید کنند. در این سیستم به منظور حصول اطمینان از میزان کافی محصولات تکمیل شده ای که برای فروش در دسترس باشند، تولید به طور مستمر انجام می پذیرد.
این سیستم بهایابی در شرکت های تولید کننده مواد غذایی، شرکت های تولید کننده محصولات پتروشیمی و شرکت های تولید کننده خودرو مورد استفاده قرار می گیرد. در سیستم بهایابی مرحله ای، بهای تمام شده مربوط به محصولات در یک دوره از زمان (مثل یک هفته، ماه یا سال) تجمیع شده و به یک سفارش یا محصول خاص تخصیص نمی یابد.
در سیستم بهایابی مرحله ای، اقلام بهای تمام شده تولید به دوایر و فرآیندهای مختلف تولید در یک دوره زمانی تخصیص می یابند.
